Türkoğuz Kılıçgedik yazdı: Dört Kapının toplum modeli

GÜNDEM

**Dört Kapı Öğretisi: Toplumsal Entegrasyonun Tarihi Modeli**

Türkoğuz Kılıçgedik’in  “Dört Kapının Toplum Modeli” başlıklı makalesinde, Velayet öğretisi ve Dört Kapı sisteminin İslam toplumu içindeki entegrasyon modelini derinlemesine ele aldı. Kılıçgedik makalesinde, Hz. Ali’nin Velayetiyle şekillenen bu sistemin, farklı toplum kesimlerini birleştiren birleştirici yapısını ve günümüzdeki uygulanabilirliğini vurguladı.

Dört Kapı Sistemi Nedir?  
Dört Kapı, Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat kapıları olarak dört kademeli bir öğreti ve toplum modelini ifade ediyor. Her kapı, kendine özgü ibadet, eğitim, Kur’an yorumu ve toplumsal yapısıyla İslam toplumunu kademeli olarak birleştiriyor. Kılıçgedik, bu sistemin “birden fazla sistemin tek bir çatı altında uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlama” amacı taşıdığını belirtiyor. Entegrasyon, farklı öğreti ve toplumların birbiriyle uyum içinde çalışmasını sağlayan bir süreç olarak tanımlanıyor.

Kılıçgedik, Dört Kapı sisteminin günümüz Anadolu toplumunda hâlâ uygulanabilir olduğunu savunuyor. Sünni, Şii, Alevi, Türk, Kürt gibi ayrımların ve Batı-Ortadoğu baskı kültürünün yerine, Dört Kapı’nın birleştirici modelinin örnek alınması gerektiğini belirtiyor. Bu model, farklı toplum kesimlerini bir araya getirerek, tarihsel birikimi modern çağın ihtiyaçlarıyla harmanlayabilir.

Dört Kapı öğretisi, farklı inanç ve toplum kesimlerini birleştiren, insan doğasına ve evrensel değerlere dayalı bir model sunuyor. Kılıçgedik’e göre, bu sistem, Anadolu’nun toplumsal çeşitliliğini kucaklayarak günümüzde de birleştirici bir rol oynayabilir.

Türoğuz Kılıçgedik'in yazısı şöyle:

DÖRT KAPININ TOPLUM MODELİ

 

Velayet öğretisi ve sistemi olan Dört Kapı, dört kademeye sahip olduğu gibi bu kademelerden kaynaklı birbirinden farklı dört ayrı öğretiye de sahiptir. Dört ayrı öğreti farklılığın birbirine entegre edecek şekilde konumlanması Dört Kapı içinde bir entegre sisteminde oluşmasına neden olmuş.

 

Entegrasyon Nedir

İki ya da daha fazla sistemin birleştirilmesi ve tek bir sistem halinde çalışmaya devam edebilmesi için uygulanan çalışmalar bütününe, entegrasyon adı verilmektedir.

Aynı şekilde Dört Kapı sistemi içinde yer alan kapı aşamaları içinde dört farklı toplum ve ilgili öğreti ile sistemleşmesi “birden fazla sistemin bir sistem olan Dört Kapı çatısı altında tek sistem halinde çalışmaya devam edebilmesi için uygulanan çalışmaların bütünüdür.

 

Dört Kapıda Birden Fazla Sistem

Dört Kapı aşamaları içindeki farklı öğreti, sistem ve ilgili toplum kısaca 1. Şeriat Kapı öğretisi ve toplumu, 2. Tarikat Kapı öğretisi ve toplumu, 3. Marifet Kapı öğretisi ve toplumu, 4. Hakikat Kapı öğretisi ve toplumu olarak sıralanır.

Bu aşamaların her biri kendi içinde ibadet, eğitim, Kur'an yorumu ve toplum dahil her konuda birbirinin devamı olan farklı bir öğretisi vardır.

 

Dört Kapı İçindeki Entegrasyon

Dört Kapı Entegrasyonu, Hz. Muhammed Peygamberliği döneminde İslam ile ilgili sistemlerin, uygulamaların ve süreçlerin Hz. Ali'ye verilen Velayet ve ilgili Dört Kapı öğretisi ve sistemi ile aşamalı olarak bir araya getirilerek ortak ve düzenli bir yapı içinde çalışmasını sağlamıştır.

Bu oluşum kısaca; Hakk'tan Melek Cebrail'e, Melek Cebrail'den Peygambere, Peygamberden insanlara Vahiy tebliği son bulması sonrası Velayet öğreti ve sistemin başlaması ile ihtiyaç duyulup yürürlüğe konulmuştur.

Örneğin Hz. Muhammed Peygamberlik döneminde Vahiy tebliği ile İslam öğretisi toplum içinde yaygınlaşırken, Hz. Ali Velayetine geçildiğinde İslam öğretisiyle beraber Dört Kapı öğreti ve sistemi kurumsallaşmış. İslam toplumun daha iyi gelişmesi için dört aşamalı kurum ve toplum modeliyle İslam toplumu eğitim öğrenime tabi tutulmuştur.

 

Dört Kapının Temelleri

Hak, Melek Cebrail, Hz. Muhammed, Hz. Ali konumu ve öğretisi Dört Kapının temellerini teşkil eder. Hak ile ilgili insanda bulunan (Adem'inHak tarafından canlandırışı) “ruh-can” öğretisi Hakikat Kapı öğretisini temellendirir. Melek Cebrail’in Melek konumu, görevi ve Hakk’a gönülden bağlılığı Marifet Kapı öğretisini temellendirir. Hz. Ali’nin Velayet görevin kurumsalı Tarikat Kapı öğretisini temellendirir. Hz. Muhammed’in Peygamberliği içinde yer alan öğreti Şeriat Kapı öğretisini temellendirir.

Bu tıpkı “Hak Muhammed Ali” tanımında ki gibi bir kavram halinde üç ayrı ve farklı aşamayı birbiriyle ilişkili ve güçlü bir öğretiyle temsil etmesine benzer.

 

Dört Kapıda Toplumsal Entegrasyon

Dört Kapı öğretisi içinde dört bölük olarak sınıflanan İslam toplumunu Şeriat Kapısında Müslüman (Müslim), Tarikat Kapısında Alevi, Marifet Kapısında Arif, Hakikat Kapısında Veli kişi ve toplumu olarak birbirinden farklı özelikleriyle tanımlar.

Tarih içinde bu toplum isimleri Şeriat Kapısında Avam, Abid, Müslim, Tarikat Kapısında Mömin, Zahit, Derviş, Marifet Kapısında Alım, Evliya, Eren, Hakikat Kapısında Muhip, Ermiş, Ulu, Kamil gibi birçok farklı kavramlarla da anılmışlar.

Velayet ve ilgili Dört Kapı öğretisi ve sistemi Hz. Muhammed döneminde başlatıldığına göre İslam toplumu bu dönemde dört kademeyle kurumsallaşmıştır.

Ayrıca Kırklar Meclisin bu dönemde Dört Kapı toplumu içinde onar kişi olarak görev alması bu toplumsal farklılığın bu dönemdeki varlığına işaret eder.

 

Dört Farklı Toplumun İzahı

Velayet öğretisi İslam içi toplum ve inanç farklılıkların Dört Kapı kademeleriyle birleşmesini izahını yaparken insan (Adem) bedenin yel, ateş, su ve toprak ile yaratılması nedeniyle insan karakteri bu farklı nesnelere göre şekillenip birbirinden farklı karakteristik birey ve toplumların oluşmasına vesile olduğu ile açıklar. Dört Kapı sistemi bu birbirinden farklı karakteristik toplum yapılarını kademeli olarak birbiriyle uyumlu halde entegre edildiğine vurgu yapıyor.

Dolayısıyla Dört Kapı içinde İslam toplumun dört bölük olarak tanımlanıp bu toplumsal farklılıklarıyla uyumlu dört aşamalı entegrasyonu dört farklı nesne (hava, ısı, su, toprak) özelliklerinden yaratılan insan bedenine ve doğadaki dört yaşamsal nesne sentezine benzetilir.

Bu tanıma göre Şeriat Kapı toplumu olan Müslümanlar "yel (hava)," Tarikat Kapı toplumu olan Aleviler "Ateş (ısı)," Marifet Kapı toplumu olan Arifler "Su," Hakikat Kapı toplumu olan Veliler "Toprak" nesnesi olarak tanımlanır. Bu farklı nesneler ve ilgili kademeli toplum karakteri Velayet öğretisi ve sistemi olan Dört Kapıda sentezlenip birleştirilir. İnsan bedeninde olduğu gibi veya doğayı oluşturan hava (yel), ısı (ateş), su, toprak sentezi gibi birbirinden ayrılmaz ve olmazsa olmaz tek vücut halinde bir sistem olarak sunuluyor.

Velayet ve ilgili Dört Kapı öğretisi ve sistemine göre Şeriat Kapı öğretisi ve ilgili Müslüman toplumu Tarikat Kapı öğretisi ve toplumu olan Aleviliğe, Alevi toplumu Marifet Kapı öğretisi ve toplumu olan Arifliğe, Arif toplumu Hakikat Kapı öğretisi ve toplumu olan Veliliğe kademeli olarak entegre edilmiş. Böylelikle bu toplum ve öğretilerin ortak bir yapısı olan Dört Kapı kurumsalı içinde toplumlar ve öğretileri birbiriyle uyumlu bir öğreti ve inanç uyumu ile bir bütünlük içinde doğru tanımlanması sağlanıyor.

Bu entegrasyona göre "aslolan" en üst mertebe ve öğreti olan Veli'liktir. Alt aşamadaki birey ve toplumların hayata kayda değer tek çabası ve başarısı her kapı toplumu ve öğretisinden yararlanıp aşama kaydederek Velilik makamına ulaşmaktır. Çünkü Velilik makamı insandaki Hakk'a ait "ruhun" ve “sırrın” insanda tecelli olmasıyla gelişmiş en üst insanı makama ulaşarak kendi gerçek özüne kavuşmaktır.

Bu amaçla Dört Kapı aşamaları, esasları, toplumları kendi bulunduğu kapı kademelerine ve öğretilerine göre tüm ayrıntısıyla birbirine muhtaç ve bağlı olma şartı vardır. Bu bağlılık dört kademeli olarak insanlık değeri üreten Dört Kapı öğretisi ve sistemi ile kurumsallaşmıştır.

Velayet ve ilgili Dört Kapı öğretisi ve sistemi din, inanç, toplum, kültür, tıp (tekke dergahlar da uygulanmış), astronomi, felsefe ve birçok bilim dalını Dört Kapı ilkelerinden şaşmadan kendi öğretisi içinde her çağa uygun halde uygulayarak bilimsel verilere büyük önem vermiştir.

 

Dört Kapı Entegrasyonu Birleştiricidir

Dört Kapı öğretisi ve sitemin temellendiren Hak, Melek Cebrail, Hz. Ali, Hz. Muhammed konumu ve görevleri Hz. Ali Velayeti ve ilgili Dört Kapı öğretisi ve sistemiyle birleşik bir düzendir.

Ayrıca İslam toplumun Dört Kapı içinde dört bölük olarak tanımlanıp birbirinden farklı öğreti ve karakter özellikleriyle Dört Kapı çatısı altında birbiriyle entegre olup birleşmesi gibi Dört Kapının birçok bilgisi, Hz. Ali Velayetin gerek farklı öğretileri gerekse, toplumsal farklılıkları birleştiren ve birlikte hareket etmesini sağlayan ilkeleri esas almış.

 

Günümüzde Uygulanabilirlik

Yukarıda kısaca açıklandığı gibi Velayet ve ilgili Dört Kapı öğretisi ve sistemi nesnel ve ilgili kendi çağın bilimsel verileriyle İslam toplum farklılıklarına ve öğretilerine değinerek Dört Kapı içindeki entegrasyonu ve birlikteliğini konu ediniyor. Bu konu tarihte olduğu gibi halen özelikle Anadolu İslam toplumu içinde güncelliğini koruduğu için Velayet ve ilgili Dört Kapı öğretisi ve sistemi halen Anadolu İslam toplumun içinde uygulanabilecek özelliğini koruyor.

Bu amaçla Sünni, Şii, Alevi, Ateist, Türk, Kürt ayrışmaları ve baskıları yerine, Batı ve Ortadoğu baskı kültürü yerine Dört Kapı öğretisi, sistemi ve ilgili entegrasyonu ve birleştirici modeli günümüz Anadolu toplumları tarafından örnek alınması gerekir.

Bu toplumsal modelle Anadolu’nun farklı birey ve toplumsal yapıların tıpkı tarihte olduğu gibi yeniden ve günümüz çağına göre daha gelişmiş donanımlarla yeniden irşat edilmesi gerekir.

 

Kaynakça

Kılıçgedik, Türkoğuz. Alevi, Bektaşi Tarihsel Öğreti ve Sistemi, Taş Baskı, 2025 İstanbul Güzel, Abdurrahman. Hacı Bektaş Veli El Kitabı,Ekçağ basım yayın, Ankara 2011.(Kitabü’l-Fevait,Baki Yaşa Altınok. Makalat-ı GaybıyyeKelimat-ı Ayniyye,Davut Duman. Makalat, M. Esad Coşan) Bozkurt, Fuat. Buyruk, İmam Cafer-i Sadık Buyruğu, Salon yayın. İstanbul 2020 Yaman, Mehmet. Buyruk (Şeyh Seyyid Safi Menakıbı,) 2013 İstanbul Eraslan, Kemal, Yesevî’ninFakr-nâmesi, Ankara: Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, 2016