Uygur Türkleri Arasında İmam Cafer-i Sadık kitabı çıktı

Daha önce de, Alevi Bektaşi cem ritüellerine şaşırtıcı benzerliği ile dikkati çeken Uygur meşrepleri üzerine yazdığı eseri ile tanınan Doç. Dr. Tugba Gönel Sönmez, Uygur Türkleri arasında yaptığı araştırmalarına bir yenisini ekledi.

Meraklı okur, Doç. Dr. Tugba Gönel Sönmez’in “Uygur Türkleri Arasında İmam Cafer-i Sadık” kitabını Gazi Kitapevi internet sitesinden ( https://www.gazikitabevi.com.tr/uygur-turkleri-arasinda-imam-cafer-i-sadik ) edinebiliyor.

Kısa bir süre önce “Uygur Türkleri Arasında İmam Cafer-i Sadık” kitabı okurla buluşturan Doç. Dr. Sönmez, “güney Şincan bölgesinde On İki İmamlara ve Hz. Ali soyundan gelen birçok kült şahsiyete ait mezarlar yer almakta ve bu mezarlar etrafındaki halk inanışlarına bağlı olarak çeşitli uygulama ve ritüeller icra edilmekte” olduğuna dikkati çekiyor.

“On İki İmamların altıncısı olan İmam Cafer-i Sâdık'ın mezarının her ne kadar Medine'de olduğu bilinse de Uygur Türkleri arasında Hoten'in Niye ilçesinde bulunduğuna inanılmaktadır” ifadelerini kullanan Doç. Dr. Sönmez, kitabına bir de Uygurlar arasında yaygın olarak bilinen İmam Cafer Sadık’a yazılmış destan almış.

İşte, Doç. Dr. Tugba Gönel Sönmez’in kaleminden “Uygur Türkleri Arasında İmam Cafer-i Sadık”:

Uygur Türkleri, İslamiyet'i kabul etmelerinin ardından, İslam dininin çeşitli dinamikleriyle etkileşime girerek kendilerine özgü dinî ve kültürel bir kimlik inşa etmişlerdir. Bu kimliğin inşasında, genel olarak Sünni tasavvur etkili olsa da özellikle güney Şincan bölgesinde Şii etki de önemli bir yere sahip olup bu süreç, mezhep üstü bir dinî tasavvurla şekillenmiştir. Yarkent ve Hoten başta olmak üzere güney Şincan bölgesinde On İki İmamlara ve Hz. Ali soyundan gelen birçok kült şahsiyete ait mezarlar yer almakta ve bu mezarlar etrafındaki halk inanışlarına bağlı olarak çeşitli uygulama ve ritüeller icra edilmektedir. Ayrıca hemen hemen her mezara ilişkin sözlü gelenekten beslenen tezkire metinleri bulunmakta; bu metinler, mezar ziyaretleri sırasında veya bağlamına uygun ortamlarda okunmakta ve anlatılmaktadır.

On İki İmamların altıncısı olan İmam Cafer-i Sâdık'ın mezarının her ne kadar Medine'de olduğu bilinse de Uygur Türkleri arasında Hoten'in Niye ilçesinde bulunduğuna inanılmaktadır. Yaygın etki değeri yüksek olan bu mezar etrafında birçok ritüel icra edilmekte, sözlü ve yazılı anlatmalar bulunmaktadır. Nitekim Uygur Türkleri arasında İmam Cafer-i Sâdık, dinî kimliğinin yanı sıra ilmî kişiliği, siyasi ve askerî liderliği ile ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda “Tezkire-i İmam Cafer-i Sâdık” (1821) ve “Dâstân-ı İmam Cafer-i Sâdık” (1870/1871) Uygur Türkleri arasında İmam Cafer-i Sâdık tasavvurunu somutlaştıran önemli tezkire metinleri arasında yer almaktadır. Çalışmada, söz konusu tezkire metinlerinden ve literatürde yer alan halk inanışlarından hareketle İmam Cafer-i Sâdık'ın Uygur Türkleri arasındaki kült kimliği; tarihî, coğrafi, edebî ve sosyal dinamikler göz önünde bulundurularak halkbilimsel bağlamda incelenmektedir. Bu amaçla çalışmanın Giriş bölümünde Uygur Türklerinin Müslüman olma süreci, genel hatlarıyla ele alınarak bu süreçteki etkenler değerlendirilmektedir. Çalışmanın amacı, kapsamı, yöntemi ve genel literatür taraması bu bölümde verilmektedir.

“Uygur Türklerinde İmam Tasavvuru” başlığını taşıyan Birinci Bölüm'de Doğu Türkistan bölgesindeki Şiilik ve Şii tesir, Yarkent ve Hoten bölgelerinden hareketle ele alınmakta ve bu bölgelerde On İki İmam inanışının etkisinin izleri sürülmektedir. Ayrıca İmam Cafer-i Sâdık'ın hayatı, ilmî kişiliği ve eserlerinin ele alındığı bu bölümde, Doğu Türkistan'da bulunduğuna inanılan İmam Cafer-i Sâdık mezarı ve mezar etrafındaki inanış ve ritüeller incelenmektedir.

İkinci Bölüm'de Uygur Türklerinde tezkirecilik geleneğinden hareketle İmam Cafer-i Sâdık Tezkiresi; olay örgüsü, kişiler ve sembolik bağlamı, coğrafi, tarihî bağlam ve içerik bağlamı gibi temel boyutlar çerçevesinde incelenmektedir.

Üçüncü Bölüm 'de muhtevası bağlamında bir tezkire türü örneği gösteren İmam Cafer-i Sâdık Destanı, tertibinin yapı ve muhteva özelliklerine göre incelenmekte, destan ve İmam Musa Kazım etrafında teşekkül eden epizotu; olay örgüsü, kişiler ve sembolik bağlamı, coğrafi, tarihî bağlam ve içerik bağlamı temelinde değerlendirilmektedir.

Dördüncü bölümde, çalışmaya konu olan “Tezkire-i İmam Cafer-i Sâdık” ve “Dâstân-ı İmam Cafer-i Sâdık”ın transkripsiyonlu metnine yer verilmektedir. Çalışma; Sonuç, Kaynaklar ve Ekler kısımları ile son bulmaktadır.

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında değerli katkıları bulunan çok kıymetli kişilere teşekkürlerimi sunmak isterim. Öncelikle, akademik gelişimime katkı sağlayan, bilgisi ve desteğiyle yanımda olan değerli hocam Prof. Dr. Adem Öger'e, kıymetli rehberliğinden dolayı şükranlarımı sunarım. Çalışmanın ilerlemesinde gösterdiği ilgi, kaynak paylaşımı ve yardımı ile destek sağlayan Doç. Dr. Zahide Ay'a, katkılarından dolayı teşekkür ederim. Ayrıca Prof. Dr. Recep Tek, Doç. Dr. Ömer Kırmızı ve Dr. Tülay Avcı Taşkıran'a, bilgi ve deneyimlerini benimle paylaştıkları için teşekkür ederim. Sevgili eşime, çocuklarım Göktürk ve Gökçe'ye ve aileme bu süreç boyunca sabırları, anlayışları ve sınırsız sevgileriyle yanımda oldukları için sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Tugba GÖNEL SÖNMEZ
Nevşehir, 2025